فرزانه عظیمی وکیل پایه یک دادگستری و خبرنگار نابینا در حوزه حقوقی و امور معلولان در نقدی اختصاصی به موضوع مهمی راجع به منفی نمایی معلولیت در رسانه‎ها و اصطلاحات به کار گرفته شده، پرداخته است.

به گزارش راوی امروز، عظیمی در نقد خود نوشته است:
«ارائه تصویر خلاف واقع از افراد دارای معلولیت در رسانه، موضوعی‎ست که همواره یکی از دغدغه‎های این قشر بوده که شوربختانه تاکنون توجه چندانی هم به آن نشده است.
رسانه‎های جمعی عادت کرده‎اند که معلولیت را به عنوان عقوبت گناهان نشان دهند؛ مانند سریال «ستایش» یا مجموعه «کلید اسرار» که مدت‎ها از سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‎شد و بدون استثناء در پایان هر قسمت، فرد گناهکاری وجود داشت که روی ویلچر می‎نشست!
برخی سریال‎ها یا فرد دارای معلولیت را فردی فاقد توانایی، یا بالعکس دارای توانایی‎های خارق‎العاده نمایش می‎دهند، مانند نابینایی که از طریق بو، حس ششم، لامسه و حواسی به غیر از بینایی، آن هم بدون خطا، مسائل پیرامون را تشخیص می‎دهد و گاهی حتی پیش‎بینی هم می‎کند!
یا در سریال‎های طنز که با استفاده از یکی از انواع معلولیت‎ها و به کار بردن واژگان سخیف، نظیر «مگه کوری»؟ «مگه کری»؟ «چلاق» و… می‎خواهند به خلق موقعیت‎های طنزآمیز بپردازند.
البته شوخی با معلولیت به خودیِ خود، اصلاً موضوع بدی نیست، اما نحوه انجام این کار مهم است که اگر بخواهیم به یکی از نمونه‎های خوب در این زمینه اشاره کنیم، می‎توانیم از سریال «شب‎های بَرَرِه» نام ببریم.
گرچه سخن در این خصوص بسیار است، اما می‎خواهم به جنبه دیگری از استفاده نادرست از معلولیت بپردازم.
این روزها، با بالا گرفتن انتقادات سیاسی و اقتصادی و تحلیل‎های گوناگون در این زمینه‎ها در جامعه، استفاده از واژگان مرتبط با معلولیت در تحلیل‎ها، به منظور بیان ویژگی منفی فرد یا موضوع مورد نقد نیز بسیار اتفاق می‎افتد.
به طور مثال، اگر نقدی از عملکرد مسئولان صورت می‎گیرد، موضوع مورد نقد را با یکی از انواع معلولیت‎ها تطبیق داده و از همان اصطلاح در تحلیل خود استفاده می‎کنند؛ مانند نسبت دادن «کور و کر» به مسئولانی که مشکلات مردم را مدنظر ندارند، یا استفاده از واژه «لال» برای مسئولی که در مقابل اعتراضات، سکوت کرده و پاسخی نمی‎دهد، یا واژه «کند ذهن» برای بیان عدم درک مسئولان از شرایط و…
همان‎طور که مشخص است، تمام این واژگان برای بیان یک خصیصه منفی به کار رفته و به نوعی، القاگر ناتوانی است؛ در صورتی که معلولیت نه تنها یک ویژگی منفی محسوب نشده، بلکه به عنوان یک مدل اجتماعی و تنوع در ویژگی‎های ظاهری تلقی می‎شود.
این روزها استفاده از این اصطلاحات نادرست نه تنها در میان مردم، بلکه در میان اصحاب رسانه، اخبار، تحلیل‎ها و نقدها و… مطرح و حتی بین خود مسئولان نیز به‎وفور یافت می‎شود.
نکته جالب توجه آن‎که هنگام تذکر در این خصوص به افراد، اغلب با پاسخ‎هایی نظیر این موارد، واکنش نشان می‎دهند:
مردم دارن از گشنگی میمیرن، به چه چیزهایی گیر میدی!
الآن موضوع مهم‎تر از این نبود؟
تو هم دیگه زیادی حساسی!
من منظورم معلولان نبودند… و…
در صورتی که با کمی دقت، درمی‎یابیم که این اصطلاحات که به معنای «نفهمیدن» استعمال می‎شود، دربردارنده بار معنایی منفی بوده، تبعیض و ناتوانی را هدف گرفته و به مرور، جامعه را به این باور می‎رساند که در مواجهه با افراد دارای معلولیت، بر ناتوانی آنان تمرکز کرده و خود را برتر بدانند، در شرایطی که خود این قشر نیز همواره دچار ظلم‎های اقتصادی، اجتماعی و جنسیتی فراوان بوده و هستند و به عنوان بخشی از جامعه، خواستار شنیده شدن صدای اعتراضشان بوده اند.
امید که زین پس، در انتخاب واژگان برای فیلم‎ها و سریال‎ها، اخبار، تحلیل‎ها، نقدها و… دقت بیشتری برای عدم توهین به افراد دارای معلولیت، به کار گرفته شود.

نسخه چاپی خبر