غارهای بیوک آقا در کوه‌های تهران به دست یک مرد تبریزی کنده شده است؛ مردی که ظرف ۶۰ سال ۵ غار را با تیشه و پتک و به تنهایی در دل کوه‌های البرز تراشیده است؛ غارهایی که به شکل شگفت‌انگیزی جانمایی شده است و بسیاری گمان می‌کردند حفر این غارها کار آدمیزاد نیست.
غارهای بیوک آقا در کوه‌های تهران به دست یک مرد تبریزی کنده شده است؛ مردی که ظرف ۶۰ سال ۵ غار را با تیشه و پتک و به تنهایی در دل کوه‌های البرز تراشیده است؛ غارهایی که به شکل شگفت‌انگیزی جانمایی شده است و بسیاری گمان می‌کردند حفر این غارها کار آدمیزاد نیست.
به گزارش راوی امروز، آقا بیوک معمار نبود، عاشق بود. آقا بیوک یک آدم معمولی بود، اما امروز به افسانه‌ها پیوسته است. آنچه کوهنوردان از غارهای دستکند آقا بیوک نقل می‌کنند کم‌کم در حال تبدیل شدن به افسانه است. «بهمن حاج هاشمی» کوهنورد حرفه‌ای، که قله‌های مختلفی را فتح کرده، در گفت‌وگویی به تشریح غار معروف «بیوک آقا» می‌پردازد. غاری که شاید بسیاری از ما فقط نامی از آن شنیده‌ایم و حتی ممکن است از موقعیت جغرافیایی آن بی‌خبر باشیم.
خرده‌روایت‌هایی درباره «بیوک‌آقا»
قطعاً آنچه از «بیوک‌آقا» به جامانده نشان از عشق مفرطی است که به کوه و کوهنوردی داشته. غار بیوک‌آقا و نقل‌هایی که از آن می‌کنند ما را به یاد افسانه شیرین و فرهاد می‌اندازد، با این تفاوت که فرهاد کوه را به عشق شیرین کند و آقا بیوک به عشق خدمت به کوهنوردان! برخی کوهنوردان او را فردی ورزیده، درشت‌اندام با شخصیتی ویژه معرفی می‌کنند، اما اهالی محله سنگان که حدود ۱۵ سال در ایام آخر هفته او را در مسیر کوهنوردی به سمت آبشار دیده‌اند، او را مردی ساده و بی‌آلایش معرفی می‌کنند که نشانی از پهلوانی نداشت.
آقا بیوک تبریزی همان‌طور که از نامش پیدا است اهل تبریز بود. نقل است او طی ۶۰ سال ۵ غار دستکند در مسیرهای کوهنوردی به‌عنوان جان‌پناه ساخته است، اما مشهورترین و البته در دسترس‌ترین غاری که او ساخته، غاری در نزدیکی آبشار سنگان است. آقا بیوک هر پنج‌شنبه و جمعه تیشه و پتک را به دوش می‌کشید و بعد از ۲ ساعت پیاده‌روی، پای آبشار سنگان می‌رفت تا غاری را که به شکل شگفت‌انگیزی آن را جانمایی کرده بود حفر کند.
برخی کوهنوردان و اهالی محله سنگان او را مردی لاغراندام با صورتی استخوانی توصیف می‌کنند که پتکی که در مسیر کوهنوردی به دوش می‌کشید سنگین‌تر از وزن خودش به نظر می‌رسید.
غار بیوک‌آقا کجاست؟
دسترسی به غار بیوک‌آقا به‌راحتی میسر نیست. حاج هاشمی از موقعیت جغرافیایی این غار چنین می‌گوید: «غار بیوک آقا در ضلع غربی آبشار سنگان قرار دارد. برای همین کوهنوردان برای رسیدن به غار باید مسیر دسترسی از سنگان بالا و امامزاده قاسم را به سمت آبشار دو ساعت پیاده‌روی کنند. این غار در ارتفاع ۲۵۷۰ متری از سطح دریا و در مسیر قله سنگان با ارتفاع ۳۳۷۵ متری قرار دارد. بنابراین، کوهنوردانی که در مسیر فتح قله سنگان هستند از این جان‌پناه به‌عنوان استراحتگاه استفاده می‌کنند، به‌خصوص در فصل زمستان که برخی مجبورند شب در این منطقه بمانند.»
او ادامه می‌دهد: «نکته جالب‌توجه این است که برخی اطلاعات موجود در فضای مجازی و سایت‌ها دارای اشتباهات فاحشی است. برای مثال، بیوک‌آقا درست است نه بیوک‌آغا. این اولین اشتباهی است که در بسیاری از سایت‌های گردشگری که نقلی از غار بیوک‌آقا می‌آورند مرتکب می‌شوند. دومین اشتباهی که بسیاری از مطالب در فضای مجازی مرتکب می‌شوند این است که غار بیوک‌آقا مکان تفریحی و گردشگری نیست، بلکه جان‌پناه کوهنوردان است و تنها مورد استفاده کوهنوردان قرار می‌گیرد نه گردشگران.»
ویژگی‌های منحصربه‌فرد غار بیوک‌آقا
تقلیل عنوان غار به جان‌پناه سؤالات بسیاری در ذهن متبادر می‌کند، از جمله اینکه چه تفاوت‌هایی میان این دو هست و کاربردهایشان چیست؟ حاج هاشمی این سؤال را چنین پاسخ می‌دهد: «عموماً ساخت جان‌پناه به شکل غار مرسوم نیست. برای مثال، فدراسیون کوهنوردی در قله توچال ساختمانی به‌عنوان جان‌پناه درست کرده است یا در مسیر قله دماوند این جان‌پناه‌ها توسط فدراسیون کوهنوردی ایجاد شده است. یا مثلاً ما در مسیر توچال جایی به نام «جان‌پناه امیری» داریم که فردی به همین نام جانش را در آن منطقه از دست داده و خانواده‌اش در آنجا به یاد او یک جان‌پناه ساخته‌اند. ساخت این جان‌پناه هم با استفاده از مصالح ساختمانی انجام شده است، اما بیوک آقا این جان‌پناه را به شکل غار ساخته است. همان‌طور که می‌دانید غارها حفره‌هایی‌اند که با فرسایش خاک‌ها و در طول قرن‌ها شکل می‌گیرند، اما غار بیوک آقا به‌وسیله پتک و تیشه ساخته شده که خودش نوعی شگفتی است.»
این کوهنورد ویژگی‌های این غار را چنین توصیف می‌کند: «ارتفاع غار حدود ۲ متر، عمقش حدود ۳.۵ متر و عرض آن‌هم حدود ۳ متر است. این نشان می‌دهد که کار بزرگی صورت گرفته است. داخل غار سکویی برای نشستن افراد ایجاد شده؛ حدود ۱۰-۱۲ نفر می‌توانند روی آن بنشینند و ۶-۷ نفر می‌توانند درون غار به‌راحتی بخوابند.»
طراحی حساب‌شده نقشه غار
او ادامه می‌دهد: «این غار بسیار حساب‌شده ساخته شده است و در ۱۵ سالی که من در این مسیر کوهنوردی می‌کنم به تجربه متوجه شدم در این محدوده و در نگاه اول، فضاهای خیلی بهتری وجود دارد که می‌توانست این غار را با سهولت بیشتری در آنجاها بسازد، اما این قسمت، علاوه بر ویژگی‌های منحصربه‌فردش، بادگیر است؛ یعنی باد به‌هیچ‌وجه وارد غار نمی‌شود. در این محدوده همیشه باد هست و غار را پشت به باد ساخته است. در زمستان برای کوهنوردانی که از این جان‌پناه استفاده می‌کنند این مزیت بسیار مهمی است. ضمن اینکه غار در قسمتی ساخته‌شده که خطر ریزش کوه در آن وجود ندارد. همچنین ارتفاعی که در نظر گرفته‌شده بالاتر از سطح زمین است تا حیوانات وحشی، از جمله گرگ و روباه، به آن دسترسی نداشته باشند.»
بیوک‌آقا؛ دوستدار طبیعت
غار بیوک‌آقا، برخلاف بسیاری از دست سازه‌های انسان، جزئی از طبیعت است. این غار در واقع نمادی از پیروی انسان از قوانین طبیعت است. حاج هاشمی درباره ویژگی‌های مهم غار که می‌توان آن را به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت کرد می‌گوید: «کاری که «بیوک تبریزی» انجام داده با تجهیزات ساده انجام شده است. او هیچ‌چیز به طبیعت اضافه نکرده و خدشه‌ای هم به چهره طبیعت وارد نکرده، از لحاظ فنی هم خیلی مسائل برای ساخت آن در نظر گرفته شده است. بنابراین، غار به‌عنوان اثری دست‌ساز انسان تا قرن‌ها باقی خواهد ماند.»
چرا این غارها ثبت ملی نمی‌شود؟
این کوهنورد تصریح می‌کند: «به این موضوع دقت کنید که نقل است بیوک تبریزی، که ما نشانی از او نداریم، حدود ۱۵ سال هر پنج‌شنبه و جمعه بیش از ۴ ساعت بعد از رسیدن به روستای سنگان این مسیر را طی می‌کرده تا به محل حفر غار برسد. پرس‌وجو که کردم متوجه شدم حدود ۴ غار دیگر هم توسط او ساخته شده، اما در جایی غارهای دستکند او ثبت‌نشده است. به نظرم، اگر این میراث توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، فدراسیون کوهنوردی یا شهرداری به هر شکلی ثبت شود زحمات این مرد ماندگار خواهد شد.»
دیدگاه ها :