شیعیان‌ و ایرانیان صدها سال است به نشانه عشق‌ورزی به‌ ساحت‌ مقدس‌ سلطان‌ مملکت‌ عشق‌، امام حسین‌(ع‌) و نشان دادن ارادت خود به ائمه اطهار(ع)، در هیئت‌های مذهبی و تکایا عزاداری می‌کنند. یکی از این مکان‌های مذهبی، «تکیه نفرآباد» نام دارد که از آن به عنوان نخستین تکیه ری یاد می‌شود.

به گزارش راوی امروز، نه‌تنها ساکنان شهرری به حضور در تکیه نفرآباد علاقه دارند و چند نسل‌ از آنها در اینجا عزاداری کرده‌اند، بلکه برخی‌ها از نقاط دیگر پایتخت به آن مراجعه می‌کنند. موضوعی که سبب محبوبیت و مردمی شدن آن شده، روابط صمیمی عزاداران در این هیئت است و هر کسی مسئولیت خاصی دارد. هیئت عزاداری این تکیه به نام متوسلین به حضرت علی اکبر(ع) است، اما اهالی آن را به نام تکیه نفرآباد می‌شناسند.

این تکیه حدود ۴قرن پیش در ملک کهن ری بنا شد؛ همان جایی که عمر بن سعد به طمع حکومت در آن، شمشیر بر روی امام حسین(ع)، یکی از بهترین و عزیزترین خلق خدا کشید. قرن‌هاست عزاداران در این تکیه قدیمی‌ تهران در سایه‌سار آفتاب درخشان ری، نوای حسین حسین(ع) سر می‌دهند تا با دعای زائران سیدالکریم(ع) درآمیخته و روانه کربلا شود. حال و هوای عزاداران حسینی و روضه نوحه‌خوان‌ها در زیر این خیمه حس عجیبی دارد؛ تکیه‌ای که روی یک تیرک برافراشته شده و عظمت آن همگان را بهت‌زده می‌کند. ستون خیمه سفید این تکیه را ۳۸۴سال پیش، عده‌ای از نفرآبادی‌ها برای عزاداری سالار شهیدان کربلا برافراشتند که هنوز هم پابرجاست. این تکیه باوجود قدمت زیاد، ثبت ملی نشده و از بازسازی و مرمت آن خبری نیست.

واقفان تکیه قدیمی محله

تکیه نفرآباد در ضلع جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) یعنی هسته اولیه شهرری امروزی قرار دارد که پایه آن در زمان شاه طهماسب صفوی گذاشته شد.

به گفته «علی قربانی‌نژاد» یکی از اعضای هیئت امنای تکیه نفرآباد، فردی به نام «نصیربک» فرزند «محمدباقر عطارباشی» از واقفان قدیمی تکیه نفرآباد بوده است. درحال حاضر هم، ۳دانگ از این تکیه به اسم نتیجه اوست که دختر مرحوم «غلامعلی‌خان نصیری» است. این خانواده به صاحب‌جمع معروف بودند و ۳دانگ دیگر تکیه نیز موقوفه‌ است.

 به احتمال زیاد، نصیربک مخفف نصیربیگ است که لفظی ترکی به معنای بزرگ و آقا، از القاب دوره صفوی است و به رجال و اکابر آن دوران گفته می‌شد. صاحب‌جمع نیز از القاب حکومتی بود و به کسی گفته می‌شد که کارهای پشتیبانی از جمله جابه‌جایی اسباب و وسایل کاروان شاهی و اطرافیانش را عهده‌دار بود و شترخانه و قاطرخانه شاه را دراختیار داشت.

تماشای تعزیه از طبقه دوم تکیه

شبستان اصلی تکیه نفرآباد که ساختمانی قدیمی است، در  ۲طبقه ساخته شده است. مساحت آن ۴۰۰متر مربع است و در قدیم، بانوان مراسم تعزیه‌خوانی را از طبقه بالا تماشا می‌کردند. دورتادور شبستان هم سکویی به ارتفاع ۳۰سانتی متر و عرض ۳متر برای نشستن عزاداران دیده می‌شود که روی آنها پشتی برای نشستن بزرگان و سالخوردگان قرار داده شده است. سردر این ساختمان آجری هم، کاشی‌کاری شده و روی آن لحظه شهادت حضرت علی اکبر(ع) نقش بسته است. سقاخانه‌ معروف و قدیمی نفرآباد هم به‌نام حضرت اباالفضل(ع)، همچنان در کنار تکیه قرار دارد.

 تزیین چادر به همت هنرمندان اصفهانی

متولیان این هیئت، در ایام محرم اقدام به برپایی خیمه بزرگی روی شبستان می‌کنند که از یک چادر سفید تشکیل شده است. این چادر را هنرمندان اصفهانی ساخته و تزیین کرده‌اند که آن را یک ستون چوبی به ارتفاع ۱۲متر نگه می‌دارد. البته، این خیمه در قدیم ستون‌های چوبی در اطراف داشت که سال‌هاست جای خود را به تیرآهن‌ها داده‌اند، اما شکل قدیمی تکیه حفظ شده است. در فاصله‌ ۲متری از زمین، قلاب‌های گردی نصب شده که یک سر آن درون دیوار شبستان فرو رفته است. وقتی چادر خیمه را برپا می‌کنند، طناب‌ها را به این قلاب می‌بندند تا چادر از هر طرف مهار شود. سپس فرش‌ها، تصاویر و وسایل قدیمی را جای‌جای این تکیه قرار می‌دهند که هر کدام حال و هوای خاصی دارد.

پذیرایی در طاق‌نماها از مهمانان

«عباس قربانی‌پور» که پدر مرحومش از اعضای قدیم تکیه بوده و نقش میان‌دار، علم‌کش و نوحه‌خوان را داشته، می‌گوید: «طاق‌نما و غرفه‌هایی کوچک در این تکیه وجود داشت که هر کدام از آنها متعلق به یکی از طایفه‌های نفرآباد بود. آنها در غرفه مخصوص خود از مهمان‌ها پذیرایی می‌کردند تااینکه تکیه بازسازی و محلی در طبقه دوم برای نشستن بانوان ساخته شد.»

«علی ایرانیان» هم در این باره می‌گوید: «در قدیم این تکیه دارای ۸طاق بود و هر طاق به یک گروه خاص اختصاص داشت. به عنوان مثال، یک طاق مخصوص خانم‌ها و طاقی دیگر مخصوص رعایا بود  که در آن قسمت می‌نشستند و عزاداری می‌کردند.»

او با اشاره به اختصاص هر طاق و غرفه به یکی از طایفه‌ها و خانواده‌های نفرآبادی می‌گوید: «هر طایفه یک طاق‌نما می‌بست و چراغ‌هایی در آن روشن می‌کرد که به زبان عامه به «لمپه» مشهور بود. در زمان عزاداری، زنجیرزن‌ها در ایوان زنجیر می‌زدند و صاحب جمع‌ها (حکومتی‌ها) در سکوی شمال تکیه می‌نشستند. بعد از توسعه تکیه در سال۱۳۴۲ به دلیل افزایش جمعیت نفرآباد، بخش‌های قدیمی جمع شد. پس از آن مردها دورتادور تکیه و زن‌ها در وسط و کودکان مقابل مادرهایشان می‌نشستند و عزاداری می‌کردند.»  

این خیمه به همت اهالی علم می‌شود

برپایی خیمه در نفرآباد روش‌های خاصی دارد که سال‌هاست از سوی اهالی انجام می‌‎شود. «مصطفی عرب» که در این انجام این کار نقش دارد، می‌گوید: «خیمه را روی پشت‌بام پهن کرده و بخش‌هایی از آن را روی تیرک قرار می‌دهند. سپس سر تیرک را از وسط خیمه بیرون می‌آورند و محکم با طناب می‌بندند. بعد از آن ۴طناب که به سر تیرک متصل شده را از اطراف می‌کشند تا تیرک و چادر تکیه نفرآباد به صورت عمودی و تراز قرار گیرد. پس از آن سیاهی‌ها دورتا دور تکیه را نصب می‌کنند و همه آذین‌بندی‌ها و آماده‌سازی فضای داخلی با بیرق‌ها، علم‌ها، پرچم‌ها و نشانه‌ها انجام می‌شود.»

قربانی‌پور هم در این باره می‌گوید: «در سال‌های دور، دیوارهای اطراف تکیه کوتاه بود و برای برافراشتن چادر از ۳تیرک چوبی بسیار بلند استفاده می‌شد. آن زمان خیمه بزرگ‌تر بود و از دهه۴۰ با تعمیرات، بازسازی و گسترش تکیه، طراحی آن موجب شد خیمه روی یک تیرک قرار گیرد.»

«مسعود نفر» هم از قدیمی‌های شهرری و یکی از برپاکنندگان خیمه می‌گوید: «بیشتر ساکنان قدیمی شهرری و نفرآباد از اقشار کم‌درآمد جامعه بودند و شغل آنها دامداری و کشاورزی بود. آنها به‌سختی این تکیه را سر و سامان دادند و با نذرهای ۲تومانی روضه اباعبدالله الحسن(ع) را برپا می‌کردند. گاهی اوقات هم از خانه قند، برنج، چای و نفت می‌آوردند و از عزاداران پذیرایی می‌کردند.»

چرا نفرآباد؟

تکیه نفرآباد در محله‌ای به همین نام در شهرری قرار دارد، اما اینکه چرا به «نفرآباد» معروف شده، چند روایت وجود دارد. برخی‌ها می‌گویند در دوره صفویه، یکی از تیره‌های ایل قشقایی که «نفر» نام داشت، از استان فارس به شهرری کوچ کردند و پس از سکونت در اینجا، اسم نفرآباد را برای آن انتخاب کردند. همین‌ها تکیه‌ای برای عزاداری‌ خود در محله برپا کردند که به تکیه نفرآباد معروف شد.

عده‌ای هم معتقدند نفرآباد براساس واحد شمارش شتر برای این محله انتخاب شده است؛ چرا که در قدیم، این بخش از منطقه۲۰ محل رفت‌وآمد و حضور شترها و شترداران بود و کاروان‌های زیادی برای رسیدن به مقصد، از این محل می‌گذشتند. همچنین بیشتر زائران و مسافران نیز برای رسیدن به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) از شتر استفاده می‌کردند.

برخی از ساکنان قدیمی شهرری هم معتقدند که صاحب‌جمع‌ها از بانیان اصلی این تکیه بودند. آنها یا پدرهایشان از داروغه‌های ناصرالدین شاه و دربار بوده و به شغل شترداری می‌پرداختند. آنها در این بخش از شهرری ساکن بودند یا به اینجا رفت‌وآمد زیادی داشتند. از آنجا هم که ساخت تکیه‌ها در آن دوران رواج پیدا کرد، صاحب‌جمع‌ها در اینجا تکیه ساختند و به دلیل شغلی که داشتند، اینجا به نفرآباد معروف شد.

ارباب دست ما را گرفته است

برخی از نفرآبادی‌ها از کرامات و معجزات این تکیه سخن می‌گویند و به آن اعتقاد دارند. به عنوان مثال، یکی از اهالی می گوید اگر کسی در این تکیه ۲رکعت نماز شب بخواند، حاجت می‌گیرد.

عده‌ای از اهالی هم به شفای یک نابینا در این تکیه اشاره می‌کنند، اما مسئولان تکیه می‌گویند:‌ «ما به نیت سیدالشهدا(ع)‌ به اینجا می‌آییم و با او معامله کرده‌ایم. فقط امیدواریم در آخرت شرمنده ارباب نباشیم چون باور داریم همیشه در کار و زندگی‌مان دست ما را گرفته‌ است.»

روایت تکیه در یک فیلم مستند

سال۱۳۹۵ فیلم مستندی با عنوان «تکیه نفرآباد» تهیه و از شبکه یک سیما پخش شد. در این فیلم به روایت‌های تاریخی یکی از قدیمی‌ترین تکیه های تهران پرداخته شده و کارگردان سعی کرده ضمن نمایش روابط عزاداران و اصالت تکیه نفرآباد، هشداری به مسئولان بدهد تا این هیئت دچار آسیب نشود؛ چرا که روزگاری خبر از قرارگیری این تکیه در طرح ساماندهی و توسعه شهر به گوش رسید. «علی نیک‌بخت» کارگردان این فیلم مستند و «محمد زمانی» تصویربردار آن بوده است. «محمد مهرجو» صدابرداری فیلم را انجام داده و «مهدی عبدالباقی برزی» تدوین آن را برعهده داشته که در خانه مستند انقلاب اسلامی تهیه شده است. 

پذیرایی عزاداران با آبگوشت‌

برنامه‌های تکیه نفرآباد به ماه‌های محرم و صفر محدود نیست و برنامه‌های مذهبی این مکان مذهبی در شب‌های جمعه اجرا می‌شود. نفرآبادی‌ها شب‌های جمعه به این تکیه آمده و ضمن شرکت در مجلس سخنرانی، به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند، اما یکی از رسم‌های قدیمی در این تکیه، پذیرایی متفاوت از ممانان است. متولیان این تکیه، به روال قدیم با آبگوشت از شرکت‌کننده‌ها پذیرایی می‌کنند.

«مصطفی عرب» از ساکنان قدمی ری می‌گوید: «به یاد دارم که بزرگترها در آشپزخانه با هیزم آشپزی می‌کردند و آب برای درست کردن چای را روی زغال جوش می‌آوردند.» البته «علی ایرانیان» هم می‌گوید: «در گذشته فقط شب تاسوعا و روز عاشورا به عزاداران غذای نذری می‌دادند و در پایان مراسم عزاداری، مهمان‌ها با چای پذیرایی می‌شدند. بعدها پذیرایی در شب‌های جمعه مرسوم شد.»

۱۰۰ سال از نخستین حصارکشی اطراف تهران می‌گذشت که تکیه نفرآباد ساخته شد.

۱۰۶۰ هجری قمری، سالی بود که اهالی اقدام به برپایی تکیه نفرآباد کردند.

۶۰ سال پیش بنای این تکیه بازسازی شد و برخی قسمت‌های قدیمی تغییر کرد.

۱۸۰۰ نفر در محله قدیمی و کوچک نفرآباد زندگی می‌کنند و همه ساله در ماه محرم پذیرای تعداد زیادی از عزاداران می‌شوند.

نسخه چاپی خبر