سال‌هاست کاربران چینی در استفاده افراطی از فناوری‌های دیجیتال زبانزد خاص و عام هستند؛ اما به‌نظر وضعیت در کشور خودمان هم خیلی مساعد نیست.

به گزارش راوی امروز، به تازگی نتایج پژوهشی توسط محققان دانشگاه مک‌گیل کانادا منتشر شده که براساس آن کاربران ایرانی در رتبه ششم اعتیاد به استفاده از گوشی موبایل قرار گرفته‌اند. این پژوهش از میان ۲۴کشور، چین، عربستان سعودی و مالزی را در رده‌های اول تا سوم قرار داده و آمریکا و آلمان را که از کشورهای در حال توسعه در عرصه دیجیتال هستند، در انتهای جدول نشانده است. پژوهشی بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ سی‌و‌چهار هزار کاربر موبایل را در ۲۴کشور دنیا بررسی کرده. SAS پرکاربردترین معیار اعتیاد به گوشی‌های هوشمند است که براساس آن، میزان اختلالات در زندگی روزمره به‌دلیل استفاده از تلفن هوشمند، از دست دادن کنترل و علائم گوشه‌گیری از اجتماع بررسی می‌شود. شرکت‌کنندگان در این مطالعه، افراد بین ۱۵ تا ۳۵ سال (میانگین سنی ۸/ ۲۸سال) یعنی جوان‌ترها و بیشتر آنها نیز زن (۶۰ درصد) بوده‌اند. محققان برای استفاده چالش برانگیز از موبایل به هر کشور امتیازی بین ۱۰ تا ۶۰ اختصاص داده‌اند. در نهایت چین با بیشترین امتیاز (امتیاز ۳۶)‌ صدرنشین این فهرست قرار گرفته. ما نیز در اینجا اعتیاد به تلفن همراه را با کارشناسان در میان گذاشته و از آنها خواستیم تأثیرات این وابستگی را در روان فرد، خانواده و جامعه مورد تحلیل قرار دهند.

نتایج را محتاطانه تفسیر کنیم

محمد دهقان، روانپزشک/ بیایید گمان کنیم این یافته‌ها درست هستند. بر این فرض می‌توان تحلیل‌هایی را بنا کرد. اگر به‌خود نیز نگاه کنیم چه بسا دلیل گرایش‌مان به مثلا شبکه‌های اجتماعی با کمک ابزار موبایل، بودن‌هایی است که در زندگی واقعی از ما سلب شده؛ یا ناچار به پنهان کردن‌شان بوده‌ایم یا بستر بروزشان برایمان فراهم نبوده. بسیاری از کشورهایی که در بالای فهرست هستند شرایطی اجتماعی یا سیاسی‌ دارند که مهار‌کننده است. شرایطی که چه بسا بشود با ابزار موبایل دورشان زد. آیا این آسیب‌زاست؟ شاید، ولی این فرض را هم درنظر بگیریم که شاید برعکس، خود راه چاره‌ای (حتی به شیوه خوددرمانی) برای رنج‌ها و آسیب‌های جامعه باشد. بر فرض اگر هم در همراهی با این وابستگی، ناخوشی‌ای نیز دیده شود نمی‌توان به سادگی گفت کدام علت دیگری است یا اصلا این همراهی معنایی 
علّی دارد. به گمان من باید بسیار محتاطانه این نتایج را تفسیر کرد.

فاصله‌ای میان فضای مجازی و واقعی نمانده
افشین داورپناه، جامعه‌شناس/ بعضی تصور می‌کنند که استفاده از گوشی‌های همراه، آدم‌ها را تنهاتر می‌کند؛ درحالی‌که در بسیاری موارد این آدم‌ها هستند که از تنهایی به گوشی همراه یا شبکه‌های اجتماعی پناه می‌برند. در واقع اینجا، جای علت و معلول تغییر کرده است. این شاید در جامعه‌ ایران مصداق بیشتری داشته باشد، زیرا سبک زندگی ایرانی‌ها، آنها را به این‌سمت سوق داده است که به‌دنبال توسعه‌ فردیت خود باشند. افراد فکر می‌کنند می‌توانند در این فضا عاملیت داشته باشند؛ یعنی خودشان تصمیم بگیرند، خودشان انتخاب کنند و با آن چیزی که فردیت‌شان را توسعه می‌دهد، پیگیری کنند. البته این یک تصور است و تا حدود زیادی تصور درستی نیست. چون می‌دانیم که اطلاعات و جذابیت‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، افکار افراد را به‌صورت غیرمستقیم جهت داده و افکار عمومی را شکل می‌دهد. نکته دیگر آنکه در بسیاری از موارد، آن چیزی که به‌عنوان وابستگی به فضای اینترنت و گوشی همراه صحبت می‌کنیم باید دقت کنیم که تلفن همراه وسیله‌ای مولتی‌مدیا یا چند رسانه‌ای است. بنابراین وابستگی به اینترنت یا فضای مجازی، اعتیاد به آن نیست بلکه زندگی در فضای مجازی است. زمانی بین فضای واقعی و مجازی صحبت بود، اما حالا دیگر چنین تفکیکی وجود ندارد. سوم اینکه به‌نظر می‌رسد میل زندگی کردن ایرانی‌ها در فضای اینترنت و شبکه‌های مجازی از طریق گوشی همراه در مقایسه با بسیاری از کشورها بیشتر است. این براساس شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی اصلا دور از انتظار نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بین میزان حضور افراد به شبکه‌های اجتماعی و وضعیت اجتماعی ارتباط وجود دارد.  جوامعی که در شاخص‌های اجتماعی نابسامان‌تر تلقی می‌شوند حضور افراد در شبکه‌های اجتماعی بیشتر است، به این دلیل که فکر می‌کنند فضای آزاد‌تری در آنجا وجود دارد و افراد خواست‌ها، آمال، ناکامی‌ها و مطالبات خود را در آن فضا پیگیری می‌کنند که در واقع می‌تواند آرمان‌خواهانه، فریبکارانه و ریاکارانه باشد.

گوشی شخصی زیر ۱۲سال توصیه نمی‌شود 
زینب ملایی، روان‌شناس و مربی کودک/ طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، استفاده از هرگونه صفحه نمایشی برای کودکان زیر یک سال به‌طور کلی ممنوع است. کودکان بالای ۲تا ۵سال هم باید کمتر از یک ساعت از هرگونه صفحه نمایشی استفاده کنند. در کنار این موضوع لازم است کودکان از حرکات فیزیکی و تحرک لازم و متناسب با سن‌شان برخوردار باشند. بیشتر از یک ساعت در یک حالت و بدون تحرک قرار نگیرند و همین‌قدر استفاده از صفحات نمایشی هم نباید به‌صورت متوالی باشد. اما دیده می‌شود که کودکان در سن ۶ تا ۱۸ماهگی تمایل به دیدن تبلیغات تلویزیونی با رنگ‌ها و صداهای مختلف دارند و در حدود ۲سالگی به دیدن تصاویر و فیلم‌های مرتبط با خودشان تمایل نشان می‌دهند. منظور از بیان این موضوع این است که بستر تکنولوژی یکی از مسیرهای رشد است و کودک ذاتا تمایل به مشاهده و کنجکاوی در این فضا دارد. اما در کنار مزایای استفاده از تکنولوژی‌های روز، با توجه به ضررهای روانی و فیزیکی که استفاده بیش از حد از این وسایل ایجاد می‌کند، بهتر است از سنین پایین استفاده درست و بهینه از این ابزار را به کودکان‌مان آموزش دهیم. هرقدر سن کودک‌مان بالاتر برود، درصورت عادت داشتن به استفاده بیش از حد از صفحه‌های نمایشی، جدا کردن او از این فضا سخت‌تر خواهد بود. بعضی از والدین به غلط کارهایی از قبیل غذا خوردن کودک را با استفاده از موبایل ، تبلت و تلویزیون همراه می‌کنند که این امر خود به استفاده غیرصحیح و شرطی کردن کودک برای استفاده بیشتر و نامناسب از این وسایل دامن می‌زند. استفاده به اندازه ما از وسایل و همراه نکردن استفاده از موبایل با عوامل دیگر، مثل خواب، غذا خوردن، معاشرت کردن و… باعث ایجاد الگوی صحیح در کودکان نیز می‌شود. تکنولوژی بستر رشد برای کودکان است و هم‌اکنون با آنلاین شدن سیستم آموزشی، موبایل بیش از قبل در اختیار آنها قرار می‌گیرد. بهتر است استفاده از موبایل برای کودکان قوانین و ‌ساعات خاصی داشته باشد و برای جست‌وجوی اطلاعات از درگاه‌های کم‌خطرتر استفاده شود. در فضاهایی چون اینستاگرام یا گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی بعضا تصاویر و فیلم‌هایی وجود دارد که منجر به اضطراب و ترس در کودکان می‌شود. همچنین بازی یا فیلم‌های نامتناسب با سن کودک منجر به ایجاد خشم، اضطراب، بدخوابی و اختلال خواب، ناخن جویدن، شب ادراری، وسواس فکری و… در کودکان می‌شود. داشتن گوشی شخصی برای کودک در سن زیر ۱۲سال توصیه نمی‌شود و باید به کودک آموزش داده شود که از دادن اطلاعات شخصی و صحبت با افراد غریبه بدون اطلاع والدین خودداری کند.  باید فضای صمیمی بین والد و کودک وجود داشته باشد تا درصورت ایجاد مشکل، کودک با والدینش در میان بگذارد. توصیه می‌شود در کنار آموزش‌های لازم، تا سن ۱۲سالگی استفاده از موبایل و صفحه‌های نمایشی با نظارت کامل بزرگسالان صورت بگیرد. همچنین باید برای استفاده از محتوای متناسب با سن کودک‌مان (کارتون‌ها، بازی‌ها و…) تحقیق کنیم.

غیبت انسان‌های واقعی، جایگزین می‌خواهد

مـهـناز اسماعیلی، روان‌شناس/امروزه افراد بسیاری درصورت جدا ماندن از گوشی موبایلشان دچار اضطراب می‌شوند. حدود ۶۰درصد از کاربران موبایل نوموفوبیا را تجربه کرده‌اند. نوموفوبیا از No Mobile Phobia گرفته شده و بیانگر هراس جدایی از گوشی موبایل است. نوموفوبیا به‌معنای بروز استرس و اضطراب شدید هنگام نداشتن آنتن، قطع تماس، قطع ارتباط با اینترنت، تمام شدن شارژ باتری و جا گذاشتن یا گم‌کردن تلفن همراه است. به‌طور معمول افرادی که به گوشی همراه خود وابستگی دارند در جمع خانوادگی یا دوستان دائما گوشی خود را چک و همه وقت‌شان را صرف استفاده از تلفن همراه خود می‌کنند. آنها متوجه مباحث موجود در آن جمع نیستند. این کار باعث می‌شود اطرافیان از اینکه شما دائما در گوشی همراه خود وقت می‌گذرانید ابراز نگرانی کنند. همچنین این افراد هیچ‌گاه وجود خانواده یا حتی همسر خود را در زندگی واقعی و زمانی که مشغول کار با گوشی همراه خود هستند حس نخواهند کرد. عوارض وابستگی به گوشی همراه علاوه بر عوارض جسمانی که شامل آسیب دیدن گردن، انگشتان و اختلال بینایی است، عوارض روانی هم مثل تنهایی و افسردگی به همراه دارد. اگرچه ممکن است به‌نظر برسد که غرق شدن در اینترنت و تلفن همراه باعث می‌شود موقتا احساساتی مانند تنهایی، افسردگی و دلزدگی سراغ‌تان نیاید، اما می‌تواند احساس بدتری را در شما ایجاد کند. اصطلاح نوموفوبیا یا ترسِ نداشتن تلفن همراه دقیقا مانند این است که از نداشتن هوا برای تنفس بترسید. بعضی از علائم نوموفوبیا شامل اضطراب یا علائم منفی جسمانی و وسواس فکری است که درصورت گم شدن تلفن همراه به‌وجود می‌آید. همچنین استفاده بیش از حد از تلفن‌های هوشمند می‌تواند خوابتان را مختل کند. اختلال خواب هم می‌تواند تأثیر جدی بر سلامت روان بگذارد. یعنی توانایی تفکر را تحت‌تأثیر قرار دهد و مهارت‌های شناختی و یادگیری را کاهش دهد. یک مطالعه در انگلیس نشان داده افرادی که وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند بیش از دیگران، ویژگی‌های منفی شخصیتی چون خودشیفتگی از خود نشان می‌دهند. گرفتن عکس‌های سلفی بی‌پایان، ارسال همه افکار یا جزئیات مربوط به زندگی روزمره و… می‌تواند یک خودمحوری ناسالم ایجاد کند. شما را از زندگی واقعی دور کرده و مهار استرس را برایتان دشوارتر کند. طبق نظریه دلبستگی جان بالبی، ماهیت انسان اینگونه است که با میل به حفظ دلبستگی به دیگران به دنیا می‌آید و این دلبستگی می‌تواند ایمن یا ناایمن باشد. دلبستگی به مراقبان اولیه مثل پدر، مادر یا افرادی که از کودک مراقبت می‌کنند یک رفتار انطباقی برای بقا در دوران کودکی است. زمانی که انسان ارتباط نزدیکی با دیگران دارد و به آنها دلبسته است کنارشان احساس امنیت می‌کند و عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد. اگر شخص از امنیت لازم برخوردار نباشد، تلاش وسواس‌گونه‌ای برای ارتباط با دیگران دارد و به فاصله گرفتن روی می‌آورد. بنابراین وقتی عناصری که به آنها وابسته است در دسترس نباشد به‌دنبال جایگزین‌های دیگری مانند حیوانات یا مواردی از این دست خواهد بود. امروزه افراد بسیاری از موبایل استفاده می‌کنند، بنابراین عجیب به‌نظر نمی‌رسد که در نبود انسان‌های واقعی به‌عنوان پایگاه وابستگی گوشی موبایل را جایگزین آنها کنیم.

نسخه چاپی خبر